قسمت ۲۳م دوره ابتدای نجوم | كره سماوي
وقت آشنایی دقیقتر با آسمان در خلال دوره ابتدای نجوم فرا رسیده است. اما این آشنایی بسیار ساده‌تر خواهد بود اگر کمی در مورد برخی مفاهیم کاربردی نجوم رصدی بدانید و بتوانید از آنها استفاده کنید.
کره سماوی، منطقة‌البروج و دایرة‌البروج سه مفهومی هستند که در این قسمت از دوره ابتدای نجوم به بررسی آنها می‌پردازیم. دعوت می‌کنیم در ادامه مطلب همراه علم بازار باشید.
كره سماوي
کره سماوی عبارت است از یک کره تخیلی بزرگ بی‌انتها که «زمین» را در برگرفته و به نظر می‌رسد که کلیه اجرام آسمانی به آن چسبیده‌اند. «استوای سماوی» نیز تصویری است از استوای زمین روی کره سماوی. به همین ترتیب قطبین سماوی تصویری از قطب شمال و جنوب جغرافیایی زمین، بر روی کره سماوی می‌باشد.
«دایرة‌البروج» یا دایره گرفتگی می‌تواند تصویر مدار گردش زمین بر روی کره سماوی باشد و یا به تعبیری، مسیر عبور سالیانه خورشید در آسمان (این مسیر دارای انحراف ۲۳٫۵ درجه‌ای نسبت به استوای سماوی است، که خود معلول انحراف ۲۳٫۵ درجه‌ای محور زمین می‌باشد). «قطبین دایرة‌البروج» محل تلاقی کره سماوی و خط فرضی است که عمود بر مرکز دایرة‌البروج ترسیم شده است.
کره سماوی
منطقة‌البروج و دایرة‌البروج
یکی از اولین مناطقی که شما ممکن است مایل باشید در آسمان شب مورد شناسایی قرار دهید، منطقة‌البروج و خط مرکزی آن یعنی دایرة‌البروج است که در درون آن نوار، خورشید، ماه و سیارات عبور می‌نمایند. در مدتی که این که کره زمین گردش سالانه را در مدار خود انجام می‌دهد، به نظر می‌رسد که خورشید مسیری را نسبت به آسمان پشت سر خود در درون ستارگان می‌پیماید. این مسیر ظاهری را اصطلاحاً دایرة‌البروج گویند و سطحی شامل ۸ درجه شمال و جنوب آن را نیز منطقه‌البروج می‌گویند. از آنجا که تمام سیارات کم و بیش در صفحه‌ای هم‌خوان با زمین حرکت می‌کنند، لذا همه در درون نوار دایرة‌البروج هستند.
در حدود قرن پنجم قبل از میلاد، اخترگویان بابلی (و شاید یونانی)، دایرة‌البروج را به ۱۲ قسمت که هر کدام حدود ۳۰ درجه‌اند، تقسیم و هریک را با نام یک صورت فلکی شناسایی می‌کردند. نام تمام ۱۲ برج به جز یکی (صورت فلکی میزان) از اسامی جانداران گرفته شده و به همین دلیل نام منطقه‌البروج در اصل «دایره حیوانات» بوده است.
خط زرد رنگ، محدوده منطقة البروج را نشان می دهد
دایرة البروج
زمین در یک سال شمسی یک بار به دور خورشید در جهت مغرب به مشرق می‌چرخد. در نتیجه، چنانکه یک ناظر زمینی بتواند وضعیت خورشید را نسبت به ستارگان آسمان، در مدت یک سال در نظر داشته باشد، ظاهرا چنین خواهد پنداشت که این خورشید بوده که در مدت یکسال شمسی یک بار به در زمین گشته است. مسیر حرکت ظاهری سالانه خورشید به دور زمین را دایرة‌البروج می‌نامند. به عبارت دیگر دایرة‌البروج، دایره عظیمه‌ای است که بر روی کره سمای قرار دارد و حرکت ظاهری سالانه خورشید به دور زمین، بر روی آن صورت می‌گیرد.
همچنین چنانکه ناظری فرضی در خورشید، بتواند نظاره‌گر زمین باشد، مسیر حرکت انتقالی زمین به دور خورشید را در مسیر همان دایرة‌البروج خواهد دید. به هیمن علت، دایرة‌البروج بصورت دیگری نیز تعریف می‌شود: بدین ترتیب که محل تلاقی صفحه مسیر حرکت انتقالی زمین با کره سماوی را نیز دایرة‌البروج می‌گویند.
از آنجایی که محور چرخشی زمین بر سطح مدار حرکت انتقالی آن عمود نیست، لذا تصویر این مسیر بر کره سماوی، یعنی دایرة‌البروج، بر محور سماوی، عمود نمی‌باشد بلکه نسبت به آن متمایل است. زاویه بین صفحه دایرة‌البروج و دایره استوا، در حدود ۲۳ درجه و ۲۷ دقیقه است و به نام تمایل نامیده می‌شود. اندازه این زاویه در طول یک قرن به اندازه ۴۷ ثانیه قوسي کم می‌شود. اندازه متوسط تمایل در سال ۱۹۷۲ برابر ۲۳ درجه و ۲۶ دقیقه و ۳۴٫۵۲ ثانیه قوسي بوده است. محوری که از مرکز کره سماوی گذشته و بر سطح دایرة‌البروج عمود باشد، کره سماوی را در دو نقطه به نامهای قطب شمال دایرة‌البروج و قطب جنوب دایرة‌البروج قطع می‌کند.
آخرین دیدگاه‌ها