شب یلدا از نگاه علم
شب یلدا یا شب چله، مصادف با آخرین روز فصل پائیز است و یکی از جشنهای مهم در بین ایرانیان قدیم بشمار می‌رود. یلدا واژه‌ای سُریانی و به معنای تولد است. در این شب اصطلاحا زمین به نقطه انقلاب زمستانی می‌رسد و باعث می‌شود تا شب چله بلندترین شب سال لقب گیرد. ایرانیان باستان سعی می‌کردند این شب را با شب نشینی همراه با ریش‌سفیدان به سپیده‌دم برسانند و شاهد طلوع خورشید باشند. البته بعضی از مورخان اعتقاد دارند که مردم باستان شب یلدا را شبی نحس و بد یمن می‌دانستند و برای اینکه گرفتار این نحسی نشوند تا صبح بیدار می‌مانند تا نحسی بلندترین شب سال را با دیدن طلوع خورشید برطرف کنند. اما همه می‌دانیم که در ایران باستان، هیچ روز یا شبی را نحس نمی‌دانستند. شب یلدا نیز همانند جشنهای دیگر ایرانیان باستان، ریشه در نظم الهی و چرخش فلک دارد.
دعوت می‌کنیم که در ادامه مطلب با علم بازار همراه باشید تا از دیدگاه نجومی به بررسی شب یلدا بپردازیم.
می‌دانیم که زمین در طول یک سال (حدود ۳۶۵ روز و ۶ ساعت)، یک دور کامل به دور خورشید می‌چرخد. اما فقط چرخش زمین به دور خورشید دلیل پیدایش شب یلدا نیست. زمینِ ما در فضا با زاویه‌ای خاص ایستاده است و به دور خورشید می‌چرخد. اگر خطی را از قطب جنوب زمین به سمت شمال رسم کنیم و در فضا ادامه دهیم، با توجه به شکل زیر، مشاهده خواهیم کرد که این خط دارای زاویه ای ۲۳٫۵ درجه با خط عمود بر مدار حرکت زمین قرار گرفته است.
هرچند به ظاهر این ویژگی (کج بودن محور زمین) خیلی پدیده خاصی به نظر نمی‌رسد، اما دلیل به وجود آمدن فصلهای مختلف به علت وجود همین کجی محور زمین است. زمین در مسیر مشخصی که به آن مدار گفته می‌شود، دائما به دور خورشید (با سرعتی حدود ۳۰کیلومتر بر ثانیه) در حال چرخش است. نیمکره جنوبی و شمالی زمین با توجه به زاویه محور زمین در هر موقع از سال، نور خورشید را با زاویه‌ای خاص دریافت می‌کنند. اگر به شکل زیر دقت کنید، در موقعیت یک، نیمکره شمالی (که ما در آن قرار گرفته‌ایم) و نیمکره جنوبی با زاویه‌ای برابر از نور خورشید استفاده می‌کنند، لذا در هر دو نیمکره تقریبا شرایط یکسان است و در نیمکره شمالی پائیز و در نیمکره جنوبی بهار خواهد بود. در موقعیت دوم، خورشید به نیمکره جنوبی عمودتر از نیمکره شمالی می‌تابد لذا در نیمکره شمالی زمستان و در نیمکره جنوبی تابستان است. در موقعیت سوم، همانند موقعیت اول خورشید به هر دو نیمکره با زاویه یکسان می‌تابد، لذا در نیمکره شمالی بهار و در نیمکره جنوبی پائیز خواهد بود. در نهایت در موقعیت چهارم، خورشید به نیمکره شمالی عمودتر از نیمکره جنوبی می‌تابد، بنابراین در نیمکره شمالی تابستان و در نیمکره جنوبی زمستان خواهد بود.
ساکنان زمین به دلیل چرخش زمین به دور خورشید، تصور می‌کردند که خورشید در طول یک سال مسیری را در بین صورتهای فلکی طی می‌کند، که به آن دایره‌البروج می‌گویند. مدار حرکت زمین با دایره‌البروج منطبق نیست و دارای زاویه‌ای حدود ۲۳٫۵ درجه است.
نقطه اعتدال بهاری
با توجه به زاویه‌ای که دایره‌البروج با مدار زمین می‌سازد، فقط در دو روز اول ماه فروردین و اول مهر ماه، خورشید دقیقا از شرق طلوع و در غرب غروب می‌کند. این دو روز که محل طلاقی دایره‌البروج و محور زمین است، اصطلاحا اعتدال بهاری و اعتدال پائیزی نامیده می‌شود. در این دو روز طول شب و روز با هم برابر است، اما در روز ۳۱ خرداد، مدار زمین ۲۳٫۵ درجه بالاتر از دایره‌البروج قرار گرفته است و خورشید تقریبا از شمال شرقی طلوع می‌کند و در تقریبا درشمال غربی غروب می‌کند، لذا در پهنه آسمان، مسیر طولانی‌تری را نسبت به اول فروردین و اول مهر طی می‌کند.
این تصویر، ترکیب سه عکس متفاوت است که از طلوع خورشید در ابتدای تابستان، ابتدای مهر و ابتدای دی ماه گرفته شده است.
در شب یلدا یا روز ۱ دی ماه، زمین ۲۳٫۵ درجه پایینتر از دایره‌البروج قرار گرفته است، لذا خورشید تقریبا از سمت جنوب غربی طلوع و در جنوب غربی غروب می‌کند و مسیر کوتاهی را از طلوع تا غروب در آسمان طی می‌کند. لذا در این روز، طول روز کوتاهتر از بقیه سال است و در نتیجه شبش بلندترین شب سال لقب می‌گیرد. ایرانیان باستان با درک این مطلب، این شب طولانی را با شب‌نشینی و انتظار تولد خورشید ( یلدا) به صبح می‌رساندند.
[QR size=”150×150″ link=”yes”]http://wpu.ir/fv6pq[/QR]
آخرین دیدگاه‌ها